فرق بین طلا و بدل؛ فرق طلا و بدل را چگونه تشخیص دهیم؟

طلا همواره جایگاه ویژه‌ای در زندگی انسان دارد و از جواهرات روزمره تا سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت کاربرد دارد، اما ارزش بالای آن باعث شده نمونه‌های بدل در کنار قطعات اصل عرضه شوند و تشخیصشان برای افراد عادی دشوار باشد. شناخت راه‌های شناسایی طلای واقعی اهمیت زیادی دارد، زیرا از زیان مالی جلوگیری و اعتماد خریدار را افزایش می‌دهد. خوشبختانه روش‌هایی وجود دارد که بدون تجهیزات پیچیده می‌توان آن‌ها را در خانه انجام داد و تا حد زیادی از اصالت قطعه مطمئن شد. علاوه بر این، ارزیابی متخصصان با ابزارهای دقیق، مکمل روش‌های خانگی است و اطمینان نهایی را فراهم می‌کند. این راهنما به شما کمک می‌کند فرق بین طلا و بدل را با بررسی‌های ظاهری، آزمون‌های خانگی و روش‌های تخصصی به‌درستی تشخیص دهید.

روش اول: بررسی ظاهری و علائم حکاکی

یکی از نخستین روش‌ها برای تشخیص اصالت طلا، دقت به نشانه‌ها و حکاکی‌هایی است که روی قطعه درج می‌شود. این نشانه‌ها معمولاً به صورت اعداد یا حروف کوچک حک می‌شوند و اطلاعاتی درباره عیار یا درصد خلوص طلا ارائه می‌دهند. مکان این علامت‌ها بسته به نوع زیورآلات متفاوت است؛ برای نمونه در حلقه‌ها اغلب داخل بدنه و در دستبندها یا گردنبندها نزدیک قفل دیده می‌شوند.

رایج‌ترین اعداد نشان‌دهنده خلوص طلا بر پایه ۲۴ واحد هستند. عدد ۲۴ عیار نشان‌دهنده طلای خالص با خلوص حدود ۹۹ درصد است. ۱۸ عیار حدود ۷۵ درصد طلا دارد و ۱۴ عیار نزدیک به ۵۸ درصد طلا در ترکیب خود دارد. در برخی کشورها به‌جای این اعداد از شکل اعشاری استفاده می‌شود، مانند ۰.۷۵۰ برای طلای ۱۸ عیار یا ۰.۵۸۵ برای طلای ۱۴ عیار.

گاهی روی برخی زیورآلات علامت‌هایی مانند GP یا GF حک شده است. GP به معنای آبکاری شده با طلا و GF به معنای پرشده با طلا است. در بعضی نمونه‌ها هم عبارت HGE به کار می‌رود که نشان‌دهنده آبکاری الکتریکی ضخیم است. وجود کسری مانند 1/20 در کنار این علائم به معنای آن است که تنها لایه‌ای نازک از طلا روی فلزی دیگر کشیده شده است.

طلا درخشش پایدار و رنگ زرد مشخصی دارد. تغییر رنگ در لبه‌ها یا نمایان شدن فلز دیگری در زیر سطح نشان می‌دهد که قطعه تنها روکش طلا دارد. طلای واقعی در برابر زنگ‌زدگی یا کدر شدن مقاومت دارد و کیفیت ظاهری خود را حفظ می‌کند. با این حال، نشانه‌های حکاکی همیشه ملاک قطعی نیستند. برخی از قطعات قدیمی فاقد علامت هستند یا نشانه‌ها در گذر زمان ساییده شده‌اند. حتی امکان جعل این حکاکی‌ها نیز وجود دارد. بنابراین بررسی ظاهری یک گام مقدماتی است و برای اطمینان کامل بهتر است با آزمون‌های دیگر تکمیل شود.

روش دوم: آزمون‌های ساده خانگی

پیش از آنکه به سراغ ابزارهای تخصصی یا مراجعه به جواهرساز بروید، می‌توان از چند روش ساده و بی‌خطر برای بررسی اصالت طلا استفاده کرد. این شیوه‌ها نیاز به تجهیزات خاص ندارند و آسیبی هم به قطعه وارد نمی‌کنند. با انجام آن‌ها در خانه می‌توان تا حد زیادی متوجه شد که زیور مورد نظر از طلای واقعی ساخته شده یا تنها روکشی ظاهری دارد. در ادامه به معرفی این روش‌ها پرداخته می‌شود.

آزمون آهنربا

طلا فلزی غیرمغناطیسی است و تحت هیچ شرایطی به آهنربا جذب نمی‌شود. برای انجام این آزمایش، یک آهنربای قوی مانند آهنربای نئودیمیوم در دست گرفته می‌شود و قطعه طلا به آن نزدیک می‌شود. اگر جذب صورت بگیرد، ترکیب قطعه حاوی فلزات دیگری مثل آهن یا نیکل است. این موضوع نشان می‌دهد که زیورآلات از فلزی ارزان ساخته شده و تنها روکشی از طلا روی آن قرار گرفته است.
 البته باید توجه داشت که همه فلزات غیرمغناطیسی، طلا نیستند. مس و برنج نیز جذب آهنربا نمی‌شوند و همین مسئله می‌تواند باعث خطای تشخیص شود. همچنین برخی اجزای کوچک مانند قفل یا گیره زیورآلات حتی در قطعات اصل از فولاد ساخته می‌شوند و جذب آهنربا خواهند شد. به همین دلیل این آزمایش یک راه سریع و ابتدایی است اما برای قطعیت به روش‌های دیگر نیاز دارد.

آزمون چگالی یا شناوری در آب

 طلا فلزی با چگالی بسیار بالا (۱۹.۳۲ گرم بر سانتی‌متر مکعب) است. هنگامی که یک قطعه طلای واقعی در ظرفی از آب انداخته می‌شود، به سرعت به ته ظرف می‌رود. قطعات تقلبی از فلزات سبک‌تری ساخته می‌شوند و ممکن است روی سطح آب شناور بمانند یا به آهستگی فرو روند.
 این روش بسیار ساده است اما باید در شرایط کنترل‌شده انجام شود. وجود سنگ‌های تزئینی، طراحی توخالی یا حباب‌های هوا می‌تواند در نتیجه آزمایش اثر بگذارد. در حالت ایده‌آل برای بررسی دقیق‌تر، محاسبه وزن قطعه در هوا و سپس در آب و به دست آوردن چگالی واقعی توصیه می‌شود. عدد به‌دست‌آمده اگر به چگالی طلا نزدیک باشد، نشانه اصالت آن است.

آزمون وزن در دست

طلا نسبت به حجم خود سنگین است و این ویژگی به‌سادگی احساس می‌شود. هنگامی که یک انگشتر یا زنجیر طلا در دست قرار می‌گیرد، حس سنگینی و تراکم آن مشخص است. زیورآلات تقلبی از آلیاژهایی مانند آلومینیوم یا برنج ساخته می‌شوند و سبک‌تر به نظر می‌رسند. مقایسه یک قطعه مشکوک با نمونه‌ای که اصالت آن تایید شده راهی مطمئن‌تر است. در شرایط مشابه، قطعه اصلی همیشه وزن بیشتری دارد. این آزمایش به ابزار خاصی نیاز ندارد و به تجربه و دقت فرد وابسته است.

آزمون صدا

طلا هنگام برخورد با سطح سخت، صدایی زنگ‌دار، عمیق و ماندگار ایجاد می‌کند. این صدا به دلیل تراکم بالا و ساختار یکنواخت فلز ایجاد می‌شود. قطعات بدل که از فلزات سبک‌تر ساخته شده‌اند، صدایی تیز و کوتاه تولید می‌کنند.
 برای انجام این آزمایش کافی است قطعه مشکوک به آرامی با جسمی فلزی یا سطحی سخت برخورد داده شود. صدای ایجادشده به‌خوبی قابل تشخیص است. البته گوش افراد باید تجربه شنیدن این تفاوت را داشته باشد تا نتیجه دقیق‌تر به دست آید.

آزمون فندک

 طلا نقطه ذوبی نزدیک به ۱۰۶۴ درجه سانتی‌گراد دارد و در برابر حرارت یک فندک کوچک واکنشی نشان نمی‌دهد. هنگامی که قطعه‌ای در معرض شعله فندک قرار گیرد، رنگ و ظاهر آن ثابت باقی می‌ماند. در مقابل، قطعات تقلبی معمولاً تغییر رنگ می‌دهند، بوی نامطبوعی از خود آزاد می‌کنند یا حتی در مدت کوتاهی شروع به ذوب شدن می‌کنند.
 این آزمایش تنها برای قطعات فلزی بدون سنگ قیمتی یا جزئیات ظریف توصیه می‌شود، زیرا سنگ‌های مصنوعی یا چسب‌های به‌کاررفته در برخی زیورآلات ممکن است بر اثر حرارت آسیب ببینند. به همین دلیل این روش بیشتر برای تشخیص قطعات ساده و محکم کارایی دارد و روی زیورآلات دارای سنگ یا چسب مناسب نیست.

آزمون کرم پودر یا لوازم آرایشی (Makeup Test)

 مقداری کرم پودر یا کانسیلر روی پوست دست زده می‌شود و پس از خشک شدن، قطعه طلا روی آن کشیده می‌شود. اگر طلا تقلبی باشد، رد سیاه یا تیره روی پوست باقی می‌ماند. طلای اصل چنین اثری ایجاد نمی‌کند.
 این روش آسان است اما دقت بالایی ندارد و نتایج آن همیشه قابل اعتماد نیست. تغییر ترکیبات شیمیایی لوازم آرایشی مختلف می‌تواند نتیجه را تغییر دهد. با این حال به عنوان یک آزمایش خانگی ساده، در کنار روش‌های دیگر مفید است.

روش سوم: آزمون‌های واکنشی و تخریبی

برخی روش‌ها دقت بالاتری دارند، اما انجام آن‌ها ممکن است به سطح جواهر آسیب برساند یا ظاهر آن را تغییر دهد. این دسته از آزمون‌ها بیشتر برای زمانی کاربرد دارند که فرد نیاز دارد با اطمینان بیشتری جنس طلا را تشخیص دهد و نتیجه‌ای دقیق‌تر به دست آورد. این آزمایش‌ها به دلیل تأثیر مستقیم روی قطعه، تنها در مواقع ضروری و با دقت کامل انجام شود.

آزمون خراش (Scratch Test)

 در این روش قطعه طلا روی یک سطح سخت مانند سنگ مخصوص یا بشقاب سرامیکی بدون لعاب کشیده می‌شود. رد باقی‌مانده روی سطح، نشان‌دهنده جنس واقعی فلز است. طلا ردی به رنگ زرد و روشن برجای می‌گذارد. اگر خط باقی‌مانده تیره، سیاه یا خاکستری باشد، احتمال زیادی وجود دارد که قطعه بدل باشد. این روش ساده است اما ممکن است به سطح زیورآلات آسیب بزند. به همین دلیل بیشتر برای قطعاتی استفاده می‌شود که ارزش ظاهری بالایی ندارند یا برای نمونه‌های کوچک آزمایشگاهی به کار می‌رود.

آزمون اسید (Acid Test)

 این آزمایش یکی از دقیق‌ترین روش‌ها برای تعیین اصالت و عیار طلا است. در آن سطح قطعه به آرامی روی سنگ مخصوص خراش داده می‌شود تا رد باریکی باقی بماند. سپس قطره‌ای اسید نیتریک یا اسید مخصوص عیارسنجی روی رد ریخته می‌شود. اگر رد باقی‌مانده بدون تغییر بماند، قطعه با عیار اسید مطابقت دارد. در صورتی که رنگ تغییر کند یا رد از بین برود، عیار طلا پایین‌تر است یا قطعه اصلاً طلا نیست. کیت‌های اسید برای عیارهای مختلف مثل ۱۰، ۱۴، ۱۸ و ۲۴ عیار عرضه می‌شوند و امکان تعیین دقیق‌تر خلوص طلا را فراهم می‌کنند. به دلیل خاصیت خورندگی بالا، استفاده از اسید نیازمند دقت و تجهیزات ایمنی است.

آزمون ساییدگی با فلزات دیگر

 تماس مکرر قطعات مشکوک با فلزات سخت‌تر می‌تواند تفاوت را آشکار کند. طلای خالص در برابر ساییدگی مقاوم است و سطح آن به‌راحتی تغییر رنگ نمی‌دهد. زیورآلات بدل یا آبکاری‌شده پس از مدت کوتاهی درخشش خود را از دست می‌دهند و فلز زیرین نمایان می‌شود. این روش برای بررسی قطعاتی که روزانه استفاده می‌شوند مانند انگشتر یا دستبند کاربرد دارد و تغییرات ظاهری به‌مرور زمان به‌خوبی نشان می‌دهد که قطعه اصل است یا خیر.

روش چهارم: مراجعه به متخصص و ارزیابی حرفه‌ای

پس از انجام آزمون‌های خانگی، مرحله بعدی برای دستیابی به اطمینان کامل، مراجعه به جواهرساز یا کارشناس حرفه‌ای است. متخصصان این حوزه ابزارهای دقیق و دانش کافی در اختیار دارند و می‌توانند ترکیب فلز و عیار آن را به‌طور قطعی مشخص کنند.

یکی از رایج‌ترین ابزارهای مورد استفاده در فروشگاه‌های طلا، تستر الکترونیکی است. این دستگاه با سنجش رسانایی فلز، میزان خلوص را نمایش می‌دهد و در بیشتر موارد نتیجه قابل اعتمادی ارائه می‌کند. با این حال، در قطعاتی که تنها روکش طلا دارند ممکن است خطا ایجاد شود.روش دیگری که در محیط‌های تخصصی به‌کار می‌رود، آزمون اسید است. جواهرساز با استفاده از محلول‌های ویژه برای عیارهای مختلف، خلوص قطعه را بررسی می‌کند. این آزمایش امکان تشخیص دقیق دارد و می‌تواند مشخص کند که طلا چند عیار است.

در سطح پیشرفته‌تر، ابزارهایی مانند دستگاه‌های آنالیز XRF یا اسپکتروسکوپ مورد استفاده قرار می‌گیرند. این تجهیزات بدون آسیب رساندن به قطعه، ترکیب فلز را با دقت بسیار بالا بررسی می‌کنند و گزارش کامل‌تری از ساختار آن ارائه می‌دهند. در نهایت، ترکیب روش‌های خانگی با ارزیابی حرفه‌ای مطمئن‌ترین راه برای تشخیص اصالت طلا است. این رویکرد از بروز خطا جلوگیری می‌کند و اطمینان می‌دهد که ارزش واقعی زیورآلات به درستی تعیین شده است.

نتیجه‌گیری

شناخت تفاوت میان طلای اصل و بدل اهمیت زیادی دارد، زیرا هم ارزش مالی بالای طلا و هم رواج نمونه‌های تقلبی در بازار می‌تواند خریداران را دچار زیان کند. روش‌های متعددی برای تشخیص وجود دارد؛ از بررسی علائم حکاکی و آزمون‌های ساده خانگی گرفته تا آزمایش‌های دقیق‌تر با اسید و ابزارهای الکترونیکی. هر کدام از این شیوه‌ها اطلاعاتی در اختیار فرد قرار می‌دهند و ترکیب آن‌ها تصویر روشن‌تری از اصالت قطعه به دست می‌دهد. با این حال، هیچ روشی به اندازه مراجعه به جواهرساز حرفه‌ای و استفاده از تجهیزات تخصصی دقت ندارد. ارزیابی کارشناسی می‌تواند خیال فرد را از بابت اصالت و ارزش واقعی زیورآلات راحت کند. در نهایت، آگاهی و دقت در زمان خرید یا بررسی طلا، بهترین راه برای محافظت از سرمایه و جلوگیری از کلاهبرداری به شمار می‌آید.